۱۰ مستند درباره نویسنده و نویسندگی

در گذشته به معرفی چند فیلم تماشایی و الهام‌بخش دربارۀ نویسندگی پرداختم. حالا و در این مطلب چند مستند درباره نویسندگی یا مستند درباره زندگی نویسنده معرفی می‌کنم. بیشتر این آثار مستند درباره نویسندگان مهم هستند.

چرا مستند درباره نویسنده؟

چرا باید مستندهایی درباره نویسندگی یا نویسندگان تماشا کنیم؟ یک نویسنده با نگاه کردن به دستِ نویسندگان دیگر، با الهام‌گرفتن از افکار و رفتار آن‌ها شالودۀ حرفه‌ای خود را می‌سازد.

فیلم‌های مستند به ما کمک می‌کنند تا بیش از پیش به شخصیت نویسندگان برجسته نزدیک شویم.

بدون شک خواندن توصیه‌های نویسندگان هم می‌تواند الهام‌بخش باشد. اما تماشای مستند درباره نویسندگان جای خود را دارد. حالا وقتش است پرده‌ها را کنار بزنیم و نزدیکتر برویم.

۱. گابو و بذرهای دوران کودکی (۲۰۱۵)

همیشه یک سؤال رازآلود در ذهن مخاطبان وجود دارد: ایده‌های داستان‌نویس از کجا می‌آیند؟

برخی از نویسندگان اینطور جواب می‌دهند: به من الهام می‌شود.

اما واقعیت چیز دیگری‌ست. هیچ الهامی وجود ندارد. همه‌چیز مربوط به بذرهایی‌ست که در طول زندگی‌مان در ذهن و روان و روح‌مان کاشته شده.

برخی از بذرها مربوط به ناخودآگاه ما هستند و برخی هم از گرده‌افشانی رخدادهای معمولی به ذهن نویسنده می‌رسند، چیزی که ما بهش می‌گوییم «مشاهده» و «درک از راه حواس پنجگانه».

گابریل گارسیا مارکز شهرتی جهانی دارد. بیشترین شهرت این نویسندۀ کلمبیایی برندۀ نوبل ادبی (سال ۱۹۸۲) به‌خاطر نوشتن رمان‌های صدسال تنهایی و عشق سال‌های وبا به دست آمده است.

مارکز از جمله نویسندگان تأثیرگذار امریکای لاتین و از جمله مهمترین افراد در سبک رئالیسم جادویی است.

فیلم مستند گابو به ما نشان می‌دهد که قصه‌های افسانه‌ای و خرافی مادربزرگ گابو چگونه بذرهای داستان‌سرایی را در روح او کاشتند.

مستند گابو یک مستند درباره نویسندگی گابو است و تلاش می‌کند از کودکی و آثار مارکز رمزگشایی کند.

خواهیم دید کودکی چگونه ذهن یک نویسنده را بارور می‌کند.

۲. سفر به حیات وحش با مارگارت اتوود (۱۹۸۴)

بیایید با مارگارت اتوود همراه شویم. هنوز جایزۀ بزرگی نبرده و در طبیعتی بکر زندگی می‌کند. هیجان‌انگیز است.

پیرامونش را برکه و وحشی‌ترین عناصر طبیعی فرا گرفته. اگر از من بپرسید می‌گویم این یک محیط ایده‌آل برای خلق ادبی‌ست.

نکتۀ جالب توجه اینجاست: این مستند درباره نویسنده پرآوزه نیست، بلکه اتوود در زمان ساخت فیلم هنوز بهترین اثرش را منتشر نکرده، جایزه بوکر را نبرده و از شهرت امروزش خیلی فاصله دارد.

این مستند از این جهت تماشایی‌ست که ما را با بخشی از زندگی یک نویسنده در زمانی که نمی‌شناختیمش آشنا می‌کند.

مستند یک بار در ماه آگوست روایتی از زندگی مارگارت اتوود نویسنده فمنیست کانادایی است.

۳. گذشته هرگز نمی‌میرد – مستندی درباره ویلیام فاکنر (۲۰۱۹)

این یکی برای خودم هم هیجان‌انگیز است. هر چه گشتم نتوانستم نسخه‌ای از آن پیدا کنم. ساخت فیلم در سال گذشتۀ میلادی (۲۰۱۹) آغاز شده.

ظاهراً ساخت فیلم همچنان ادامه دارد یا آنکه در مراحل پایانی‌ست. ولی به هر حال این یکی هم سر می‌رسد. یک مستند دیگر درباره نویسندگی بار دیگر به ما یادآوری می‌کند که کودکی چه نقش مهمی در خلق آثار دارند.

فیلم گذشته هرگز نمی‌میرد بر پایۀ زندگی ویلیام فاکنر (از کودکی) ساخته شده و یک مستند با هزینه‌ای در حدود ۷۵۰٬۰۰۰ دلار است.

در این فیلم شاهد حضور بازیگر هم هستیم، بازیگرانی که نقش کودکی فاکنر یا اطرافیانش را بازی می‌کنند.

مستند گذشته هرگز نمی‌میرد روایتگر عصر کودکی فاکنر است که مایکل موداک تروآن آن را کارگردانی کرده است.

۴. کلمه، تصویر و اسلحه (۱۹۹۱)

دون دلیلو را به‌خاطر نگارش نمایشنامه‌ها و داستان‌های فانتزی می‌شناسند. او از موفق‌ترین نویسندگان معاصر امریکاست که به‌طور مرتب جوایز ادبی را تصاحب کرده.

مستند کلمه، تصویر و اسلحه روایتی متفاوت دارد. این بار نه فقط با یک مستند درباره نویسندگی بلکه با یک بازی معمایی طرف هستیم. پای ترور کندی در میان است. جالب‌تر آنکه این مستند را خود نویسنده یعنی دون دلیلو ساخته است.

رازآلود، وسوسه‌انگیز و جذاب سه ویژگی برتر این مستند است.

۵. نویسندۀ مجنون سخن می‌گوید: صبحانه با هانتر (۲۰۰۳)

هانتر اس تامپسون موجود غریبی بود. او را به‌عنوان مبدع سبک روزنامه‌نگاری گونزو می‌شناسند. نوشته‌هایش محصول معجونی از جنون، چهارچوب‌شکنی (و شاید بی‌قیدی) و سرعت‌اند.

به‌نظرم او در نوشتار سبکی ویژه دارد که بی‌شباهت به برش دست با لبۀ کاغذ نیست. از این جهت، بد نیست یک صبحانه با هانتر بگذرانید.

برای اینکه میل‌تان بیشتر شود بد نیست اول با سبک کاری او آشنا شوید:

روزنامه‌نگاری گانزو نوعی سبک روزنامه‌نگاری است که در آن اخبار و مطالب بدون هدف، ادعا و غرض خاصی منتشر می‌گردد. در این سبک مطالب بیشتر به صورت داستانی و با راوی اول شخص مفرد ارائه می‌گردد. این سبک از روزنامه‌نگاری از سال ۱۹۷۰ آغاز گردید.

ویکی پدیا

۶. سلینجر (۲۰۱۳)

ساخت مستند درباره زندگی نویسنده معاصر نباید سخت باشد؛ به‌شرطی که این نویسنده سلینجر نباشد.

زندگی رازآلود جی. دی. سلینجر در قلعۀ دور از تمدنش زمینۀ خیال‌پردازی‌های فراوان است. زندگی او قبلا دستمایۀ ساخت یک فیلم سینمایی هم شده است.

اما سه سال پس از مرگ نویسندۀ ناتوردشت و در سال ۲۰۱۳ یک مستند درباره این نویسنده ساخته شد.

سلینجر نام مستندی‌ست که بی‌شک با یک گره بزرگ مواجه است: دسترسی نداشتن به زندگی خصوصی و البته آثار سلینجر.

سلینجر پس از مشهورشده به خاطر نوشتن ناتوردشت ترجیح داد در میان مردم نباشد. او معتقد بود مخاطبان باعث حواس‌پرتی هستند و حق هم داشت.

بنابراین ترجیح داد داستان‌نوشتن را با حذف مخاطبانش ادامه دهد. تا زمانی که زنده بود نوشت، اما نوشتن او برای نوشتن بود نه برای منتشر کردن.

تا زمانی که زنده بود اجازه نداد از روی آثارش فیلمی اقتباس شود. حتی وقتی داریوش مهرجویی الهامی مختصر از یکی از داستان‌های کوتاهش گرفت، از وکیلش خواست از او شکایت کند.

حالا اینکه این مستند که با هزینۀ ۲ میلیون دلاری ساخته شده در طول دو ساعت چه حرفی برای گفتن دارد، چیزی‌ست که خودتان باید بفهمید.

۷. نویسنده‌ای که روی سیاست اثر گذاشت

گور ویدال نویسنده‌ای است که برای ما ایرانی‌ها کمتر شناخته می‌شود. ویدال در امریکا شخصیت اثرگذاری است. آثار داستانی و غیرداستانی او بر سیاست‌های ایالات متحده امریکا اثرگذار بوده‌اند.

این همان چیزی‌ست که در فیلم مستند زندگی این نویسنده به آن پرداخته شده است. در مستند زندگی گور ویدال با زندگی شخصی‌اش، نوشته‌هایش و آثار اجتماعی کارهایش آشنا می‌شویم و می‌بینیم که یک نویسنده چطور می‌تواند جریان‌ساز باشد.

۸. ملاقات با هیولایی به‌نام چارلز بوکوفسکی

تماشای گفتگوی طولانی با چارلز بوکوفسکی برای کسانی که هنوز فکر می‌کنند نویسندگان غریزه جنسی ندارند یا خیلی آدم‌های متین و باتقوایی هستند توصیه می‌شود.

این نقل قول از بوکوفسکی را بخوانید:

خب، من نگران لیندا [بی­گل، دوست دختر بوکوفسکی] هستم. همیشه وقتی با یک زن حرف می‌زنم احساس می‌کند که بعدش به آن زن تجاوز می‌کنم. من خیلی مواظب لیندا هستم و دلم نمی‌خواهد برایش اسباب ناراحتی فراهم کنم. به این سبب وقتی با زنی تلفنی حرف می‌زنم چیزهایی می‌گویم از قبیل «بله، خیر، بسیار خوب»

نمی‌گویم: «داری می‌آیی مصاحبه کنی؟ شراب می‌گیرم، شومینه رو هم رو به راه می‌کنم، تنها هم هستم، امضا؟ هرچی را که بیاری امضا می‌کنم، با یه قلم بزرگ و نرم، پر از جوهر…»

همیشه خیلی مواظب هستم که به طرف صحبتم نشان بدهم که با کسی زندگی می­کنم.

گفتگوی بوکوفسکی با مجلۀ های تامیز، ۱۹۸۲، ترجمۀ طاهر جام‌برسنگ

البته نباید این گفتگوی چهارساعته را در حد اعترافات بوکوفسکی تقلیل داد. مطمئناً در تاریک‌ترین کنج‌ها، رگه‌هایی از نبوغ و نور هم می‌توان یافت.

۹. گفتگو با سایه – فیلمی دربارۀ صادق هدایت

فرقی ندارد از طرفداران صادق هدایت باشید یا از منتقدانش، این فیلم برای شما جذاب خواهد بود.

گفتگو با سایه (تا جایی که من فهمیده‌ام و بررسی کرده‌ام) تنها فیلم مستند درباره زندگی نویسنده ایرانی است که بر پایۀ تحقیق عمیق و با دقت ساخته شده است.

خسرو سینایی کارگردانی این اثر را برعهده داشته و تحقیقات عمیق حبیب احمدزاده را دستمایۀ ساخت فیلمش قرار داده است. کتاب گفتگو با سایه هم مدتی بعدتر از ساخت فیلم منتشر شد، اما جریان روایی فیلم مطمئنا برایتان جذاب خواهد بود.

این فیلم نه در نقد هدایت است نه در تأیید او. با یک مستند درباره نویسنده‌ای مواجه هستیم که آغازگر داستان‌نویسی مدرن ایران بود.

فیلم به لایه‌های روانشناختی شخصیت هدایت نزدیک می‌شود. آثارش را بررسی می‌کند، به تأثیرپذیری‌ها و کپی‌کاری‌های احتمالی‌اش اشاره می‌کند و ماجرای معشوقه‌اش را برایمان بازگو می‌کند.

۱۰. سرگذشت ماشین تحریر

فیلم ماشین تحریر کالیفرنیا نه یک فیلم درباره زندگی نویسنده، که فیلمی دربارۀ ابزار نوشتن است.

این مستند دربارۀ نویسندگان و افرادی است که هنوز با ماشین تحریر سر و کار دارند. افراد مختلف با حرفه‌های متنوع از نویسنده گرفته تا تعمیرکار ماشین تحریر یا کلکسیونر و محقق در این فیلم دربارۀ احساس‌شان نسبت به ماشین تحریر حرف زده‌اند.

این فیلم همزمان نوستالژیک، الهام‌بخش و وسوسه‌انگیز است. شیوۀ روایی فیلم، کات‌های هوشمندانه و قصه‌گو بودنش بی‌شک برای هر نویسنده‌ای جذابیت دارد.

این فهرست به‌مرور کامل خواهد شد.

این نوشته مفید بود؟ با همرسانی آن در شبکه‌های اجتماعی، به نشر محتوای مفید کمک کنید.