پیش از متن: دیشب در توییتر نوشتم: «کتابخوانی در ایران بیش از اندازه کسالتبار است. خبری از بازیها و ماجراجوییهای مبتنی بر محتوای کتاب نیست. لذتِ درونگرایانۀ صِرف تا کِی؟» یکی از دوستان پرسید «چطور بازی و ماجراجویی؟» آنجا مجالِ توضیح نبود. یادم افتاد پیشتر دربارۀ کتاببازی و مسابقههای کتابخوانی چندبار چندجا چیزهایی نوشتهام. یکیشان در «مزمزۀ کلمات» چاپ شده که عیناً در ادامه آمده است:
کتاببازی و مسابقههای کتابخوانی مرسوم از آن کارهایِ دهن پُرکن و در عینِ حال بیحاصل است؛ دمِ دستیترین کاری که هر کس در هر کجا مسئول است بلد است راه بیندازد. از مسئولِ بسیجِ فلان مسجد تا رئیسِ فلان اداره همه این فرمولِ ساده را بلدند: کتابی را بخرند، بینِ افراد توزیع کنند، یک هفته بعد پرسشنامهٔ چهارگزینهای را به امتحان بگذارند، برندهها را معلوم کنند و جایزه بدهند و مثلِ کریستف کلمب در لحظهٔ فتحِ امریکا کیفور شوند. اما آیا کتاب اینقدر بیمقدار است که همین طور سرِ دستی با آن بازی کنیم؟
کتاببازی میلیونها روشِ جذاب دارد- میلیونها روش به عددِ میلیونها کتاب. اگر هوشمند باشیم، هر کتاب رازش را به ما میگوید. به ما میگوید که روشِ بازیکردن و رقصیدن با او چیست.
اگر واقعاً با خلوصِ نیت برایِ کتابها مسابقه برگزار میکنیم، کمی ذوق به خرج بدهیم و روشهایِ بدیع را امتحان کنیم. بهترین مسابقهٔ کتاب مسابقهای درگیرکننده است؛ مسابقهای که یک فعالیت را رهبری کند نه یک تستزنی را.
چه مسابقاتی میتوانند فعالیت را رهبری کنند؟ کافیست به رمزِ هر کتاب دست پیدا کنیم. گاهی یک کتابِ آشپزی میتواند دستمایهٔ مسابقهای هیجانانگیز باشد؛ مسابقهای عملی که خانمها و آقایان را برایِ پختِ غذایی مثلاً از رویِ کتابِ مستطابِ آشپزی واردِ رقابتی کند. گاهی رمانها میتوانند بهانهای برایِ مسابقه باشند. محلِ روایتِ رمان، تصویرهایی که نویسنده ساخته است و … میتوانند به رقابتی هنری، اکتشافی و … منجر شوند.
گاهی میتوان یک کتابِ تاریخی را دستمایهٔ مسابقه کرد؛ مسابقهای که مخاطبان را به رقابت در صحراها، اماکنِ تاریخی و امثالهم وارد کند تا چیزی را کشف کنند: رمزِ مسابقه، یک سرگذشتنامه یا لوحی که رمزی دارد و هر کس پرده از راز بردارد برندهٔ مسابقه باشد.
میبینید؟ اگر بنگریم، اگر دقیق بنگریم، هر کتاب بهانهای است برایِ یک مسابقه. آن هم نه مسابقهای بیفایده بلکه رقابتی هیجانانگیز، لذتبخش و فعالانه.*
*مزمزۀ کلمات، حسامالدین مطهری، ۱۳۹۴
** این متن را بعدها کاملتر میکنم.
*** خواندن مطلب «چندبازی برای تشویق به مطالعه» از فرید ذاکری توصیه میشود.
