مدت‌هاست که از غریبه و آشنا جملاتی شبیهِ «نمی‌توانم تمرکز کنم.» یا «وقتی کتاب دست می‌گیرم زود کسل و خسته می‌شوم» را می‌شنوم. معمولاً وقتی متوجه می‌شوند نویسنده‌ام راهکار طلب می‌کنند. البته که یک راهِ حل سراغ دارم که در عینِ سادگی، اجرایش دشوار است. تمرکز نداشتن در مطالعه یا خسته شدن از کتابخوانی هر روز بیشتر شایع می‌شود.
Reading time By: Ani
چرا نمی‌توانم روی کتاب تمرکز کنم؟
پاسخ پیشِ خودِ شماست. کافی‌ست به یک پرسشِ مهم جواب بدهید: «طی چند سالِ اخیر رفتارِ روزانۀ من چه تغییرهایی داشته است؟»
اگر جوابِ فکرشده‌ای به این سؤال بدهیم و تغییرات‌مان را فهرست کنیم، مشکل را پیدا خواهیم کرد. جهان هر روز تغییر می‌کند و رفتارِ روزانۀ ما هم دستخوشِ تحول می‌شود.
عادت‌های‌مان تغییر کرده، دلبستگی‌های تازه‌ای پیدا کردیم. بی‌اغراق می‌توانم بگویم ما آدمِ دیگری شده‌ایم.
رفتارها را فهرست کردید؟ چه چیزِ مهمی تغییر کرده است؟ پنج سال پیش چطور روزتان را شب می‌کردید و امروز چطور؟
منظورم تغییراتِ طبیعیِ رفتاری -که تابعِ شرایط، سن و وضعیتِ زیستی‌ست- نیست. به‌دنبالِ یک انتخاب باشید! رازِ تمرکز نداشتن در مطالعه و خسته شدن از کتابخوانی در همان نقطه است.
آوارِ اطلاعاتِ نامفید و درگیرکننده
بیایید یک بررسیِ سادۀ دیگر را امتحان کنیم. خودِ پنج سال پیش‌تان را به یاد بیاورید. طی روز و هفته و ماه همزمان به چند چیز فکر می‌کردید؟ چه چیزهایی ذهن‌تان را مشغول می‌کرد؟ چقدر اطلاعات واردِ مغزتان می‌کردید؟
امروز چطور؟ به صبح تا شب‌تان نگاه کنید. همۀ ما از صبح که گوشیِ تلفنِ همراه‌مان را دست می‌گیریم یا صفحه‌ای از صفحاتِ وب را باز می‌کنیم، به آوارِ اطلاعاتِ در هم اجازه می‌دهیم به ذهن‌مان رسوخ کنند. البته که یک جایی کار از دست‌مان در می‌رود و قدرتِ تمرکز و تعمق را از دست می‌دهیم.
[bctt tweet=”حجمِ انبوه و سریع‌رسانِ محتوا در توییتر، تلگرام، فیس‌بوک، اینستاگرام که در صورت‌های مختلف روی ذهن‌مان آوار می‌شود، فرایندِ مغزِ ما را دچارِ تنبلی کرده است.” username=”hmotaharii”]
مغز و تغییرِ رفتار
دربارۀ تغییرِ رفتار مغز تحتِ تأثیرِ شبکه‌های اجتماعی پیش‌تر مفصل گفته‌ام. اگر می‌خواهید بیشتر بدانید بهتر است دو مقالۀ ما پطروس نیستیم و هشدار دربارۀ دگردیسی ذهن‌ها در دنیای نو را بخوانید.
ممکن است تجربۀ تحملِ یک رژیمِ غذایی را از سر گذرانده باشید یا اهلِ روزه‌داری باشید. خودتان را در روزهای اول تصور کنید. بدنِ شما هنوز به نرسیدنِ غذا یا کم رسیدنش عادت نکرده و بهانه می‌گیرد. نرم‌نرم، کم‌خواری به عادتِ معده‌تان تبدیل می‌شود و بدن خود را با شرایطِ نو سازگار می‌کند. وقتی به غذا می‌رسید میلِ چندانی ندارید یا فوراً به‌خاطرِ کاهشِ حجمِ معده سیر و بی‌میل می‌شوید.
عادتِ تازۀ ما تقریباً همین کار را با مغزمان می‌کند. ما به‌اندازۀ پیش غذا=محتوا دریافت نمی‌کنیم اما در عینِ حال مثلِ وقتی به سفرۀ افطار می‌رسیم، چشم‌مان می‌خواهد و مغزمان نه.
بگذارید برای روشن‌شدنِ دلیلِ خسته شدن از کتابخوانی یا تمرکز نداشتن در مطالعه مثالِ نزدیکتری بزنم:
ورزشکاری که ورزش را ترک می‌کند، مدتی بعد وقتی تلاش می‌کند بدنش را نرمش بدهد، نه تنها ناتوان‌تر است، بلکه با هر نرمشِ دست غضروف و عضلاتش به تلق‌وتلوق می‌افتند و نگرانش می‌کنند.
[bctt tweet=”ذهن هم محتاج نرمش است. ترکِ مطالعۀ متمرکز و انتخابی، آمادگی ذهنی را کم می‌کند.” username=”hmotaharii”]
مطالعۀ انتخابی؟
بله، مطالعۀ انتخابی عنوانی‌ست که برابرِ آوارِ انتخاب‌نشدۀ محتوای شبکه‌های اجتماعی می‌گذارم. در شبکه‌های اجتماعی ما «سؤال» نداریم. مشخصاً در بسیاری اوقات به‌دنبالِ پاسخی خاص نمی‌گردیم. نمی‌دانیم مطلبِ بعدی‌ای که خواهیم خواند چیست، چه کسی نوشته و دربارۀ چه موضوعی و با چه رویکردی‌ست.
پیش از آنکه از غافلگیری در بیاییم، بلافاصله با محتوای دیگری مواجه می‌شویم و این روند تا زمانی که در یک شبکۀ اجتماعی غوطه می‌خوریم تکرار می‌شود.
کتابخوانی نوعی مطالعۀ انتخابی‌ست. می‌دانیم چرا، چه چیزی را و با چه رویکردی می‌خوانیم. موقعِ کتابخوانی فرصتِ تعمق داریم و ذهن‌مان با توجه به انتظاری که داریم خودش را توسعه و عادت می‌دهد.
راهِ حل؟
راهِ حلِ ساده‌ای که برای گریز از تمرکز نداشتن در مطالعه و خسته شدن از کتابخوانی دارم یک چیز است: کمتر و انتخابی‌تر با اطلاعات مواجه شویم و همزمان خودمان را به خواندن و تعمق روی کتاب مجبور کنیم. نرم‌نرم تعدادِ صفحاتی که می‌خوانیم را بیشتر کنیم تا ذهن‌مان قدرتِ گذشته‌اش را بازیابی کند.
آنچه طی روز به‌عنوانِ خبر، مطلبِ بامزه، تحلیل، نقد و… از شبکه‌های اجتماعی دریافت می‌کنیم گستره‌ای از مطالب است که قبلاً نیازی به آن احساس نمی‌کردیم. یک بار دیگر دقیق شویم:
[bctt tweet=”آیا واقعاً به این حجم و حد و گستره از اطلاعات دربارۀ هر چیز نیاز داریم؟ چه چیزی عایدمان می‌کند؟” username=”hmotaharii”]
از نظرِ من عایدیِ سُر خوردن روی مطالبِ دنیای دیجیتال چیزی جز سرگشتگی و پریشان‌ذهنی، تمرکززدایی و کم‌عمقی نیست.
اما نهایتاً انتخاب‌گر شمایید.
