فارسی‌نویسی در ویندوز ۸ و ۱۰ با لیبره آفیس و تری لی اوت

لیبره آفیس چیست؟ بهترین کیبورد فارسی کدام است؟ چطور در سیستم‌ها و پلتفرم‌های مختلف فارسی بنویسیم؟ لیبره آفیس چه تفاوتی با مایکروسافت آفیس دارد؟
(این تجربه را -از سرِ قدردانی- به سیدرضا شکراللهی و سازندهٔ نرم‌افزار تری‌لی‌اوت تقدیم می‌کنم)
نکته: اگر حوصلهٔ خواندنِ سابقهٔ جستجوگری‌ام و راه‌های مختلفی را که برای رسیدن به نتیجه آزمودم ندارید، یک راست به بخشِ پایانی نوشته رجوع کنید.
 

پیشرفت‌هایی که ما مجبوریم خود را با آن‌ها منطبق کنیم

از زمانی که کامپیوترها فراگیر شدند و رویای «هر خانه یک کامپیوتر» تقریباً محقق شد، بهره‌گیری از زبانِ فارسی همواره یک چالشِ جدی برای فارسی‌زبانان بوده است. ویندوزِ 3.1 به طورِ کامل فارسی‌سازی شده بود و شاید حتی یک کلمهٔ انگلیسی در منوها و سرکلیشه‌هایش هم نبود. به لطفِ شرکتِ «سینا» فارسی‌نویسی در آن‌جا سخت نبود و البته در آن زمان این‌قدرها هم دغدغهٔ مردم نبود. افرادِ کمی وُردِ 6 یا 7 را می‌شناختند و نوشته‌های‌شان را با آن می‌نوشتند. هنوز وبلاگ و وب‌سایت هم فراگیر نشده بود.
بعدها با ویندوز 95، 98، XP و… هم مشکلاتی داشتیم اما با رابط‌های کاربری می‌توانستیم سرِ نرم‌افزارهای چغر مثلِ فتوشاپ را شیره بمالیم. تا ویندوزهای اخیر سر برآوردند. مشکلِ ما وقتی ویندوز 7 معرفی شد و با نسخهٔ 64بیتی آن جدی شد.
 

تری‌لی‌اوتِ عزیز ضعیف شد

ویندوزِ 64 بیتی نرم‌افزارِ ساده، سبک و محبوب و فراگیرِ TrayLayout را پس می‌زد. به ضرب و زور توانستم روی ویندوز 32بیتی کار بیندازم. کافی بود در تنظیماتِ اجرایی نرم‌افزار به ویندوز بگوییم آن را بر اساسِ تنظیماتِ ویندوز XP اجرا کند. می‌ماند چند مشکلِ کوچک مثلِ ناممکن بودنِ قرار دادنِ فایلِ اجرایی در StartUp که خب چندان مهم نبود. (متنِ تکمیلی پایین صفحه را حتماً بخوانید)
 

امان از ویندوزِ 64 بیتی

تا وقتی با ویندوز 7 و حتی 8 نسخهٔ 32بیتی کار می‌کردم، باز هم می‌توانستم از کیبوردِ ارائه شده توسطِ تری لی اوت استفاده کنم. اما طی چند روز گذشته و وقتی مجبور شدم با ویندوز 64بیتی 8 کار کنم، ماجراها شروع شد. تری لی اوت یا باز نمی‌شد، یا اگر باز می‌شد باعث می‌شد نرم‌افزارِ Word دیگر حتی یک حرف تایپ نکند! در بیرونِ ورد جواب می‌داد اما در ورد نه.
 

جستجو به دنبالِ نسخهٔ ارتقا یافتهٔ تری لی اوت

آیا نسخهٔ جدیدی از تری لی اوت وجود دارد؟ هرچه جستجو کردم متأسفانه نیافتم. سازندهٔ تری لی اوت هرگز نسخهٔ دیگری از این نرم‌افزارِ ساختهٔ سالِ 2002 ارائه نکرده است.
 

کیبوردهای استاندارِ شبیه به تری لی اوت یا مشابه‌های دیگر

بسیاری از برنامه‌نویسان کیبوردهای استانداردی با عناوینِ مختلف برای ویندوزهای Vista به بعد ارائه کرده‌اند. مثلاً «کیبورد استاندارد فارسی». خب این کیبورد هم در ویندوز 8 نسخهٔ 64بیتی کاربری نیست و اصلاً اجرا نمی‌شود. در طولِ جستجوهایم متوجه شدم بسیاری دیگر از برنامه‌های مشابه هم فایده‌ای ندارند. آن‌قدر کیبوردها و فارسی‌نویس‌های مختلف را امتحان کردم که ویندوزم به هم ریخت و مجبور شدم آن را به نسخهٔ کارخانه بازیابی کنم و قیدِ همهٔ نرم‌افزارهای نصب‌شده را بزنم.
 

کیبورد فارسی در مایکروسافت ورد

سرانجامِ ماجرا ساده بود. اما قبل از آن سعی کردم چیزی را که برخی مهندسان پیشنهاد داده‌اند امتحان کنم. نرم‌افزاری سبک از سوی مایکروسافت ارائه شده به نامِ microsoft keyboard layout creator که با آن می‌توانید کیبوردهای تعریف‌شده در ویندوز را شخصی‌سازی و اصلاح کنید. البته ماجرای مسخره این‌جاست که این نرم‌افزار هم مناسبِ ویندوز ویستا است و در ویندوز 8 کار کردن با آن بی‌فایده بود! حتی کیبوردِ FAS (استاندارد فارسی ارائه شده توسط مایکروسافت در ویندوز 8) را هم در این نرم‌افزار لود کردم و بدون هیچ تغییری سعی کردم خروجی بگیرم، می‌دانید چه شد؟ یک صفحه پر از وارنینگ و ارور تحویلم داد…!
اصلاحِ کیبورد بی‌نتیجه بود. مهم‌ترین دلیلش هم به کارکردِ Shift+Space باز می‌گشت که فاصلهٔ مجازی یا همان نیم‌فاصله را ایجاد می‌کند. ویندوز 8 هرگز نمی‌خواست قبول کند که کیبوردهای تعریف‌شده‌اش و دیکته کرده‌اش به مخاطبِ ایرانی و فارسی‌زبان، از کلید Space استفادهٔ دیگری بکند. کار سخت شده بود.
 

عاقبت چه کردم؟ استفاده از لیبره آفیس به جای ورد

چطور می‌توان مشکلِ تری لی اوت در ویندوز 64 بیتی را حل کرد؟ یعنی ممکن است از تری لی اوت در ویندوز 8 هم استفاده کرد؟ بله، ممکن است. من تصمیم گرفتم به جای عادت دادنِ خودم به ترکیبِ مزخرفِ کیبوردِ دیکته شدهٔ مایکروسافت در ویندوز 8، مایکروسافت را دور بزنم. چطور؟ ساده بود. تصمیم گرفتم دیگر از بستهٔ نرم‌افزاری Office استفاده نکنم. به‌نظر سخت می‌آید، آن هم برای کسی که همهٔ کار و بارش نوشتن است. اما رقیبی جدی برای بستهٔ آفیس وجود دارد. رقیبی رایگان و Open source که زبان‌های مختلف از جمله فارسی را پشتیبانی می‌کند و گرچه در ایران کم شناخته می‌شود، هر روز در حالِ گسترش است. قهرمانِ من لیبره آفیس است: libreoffice را می‌توانید دانلود و نصب کنید. آن وقت می‌توان با اجرای تری لی اوت، هر جور که دل‌تان می‌خواهد و عادت داشته‌اید در لیبره آفیس تایپ کنید. نگران نباشید، در لیبره آفیس امکانِ ذخیرهٔ فایل‌ها با فرمت‌های مختلف از جمله PDF، DOC و DOCX وجود دارد. این نرم‌افزار فایل‌های ذخیره شده با ورد را باز می‌کند و برعکسِ ماجرا هم ممکن است.
استفاده از لیبره آفیس ممکن است گاهی دردسرساز هم باشد. مثلاً اگر کسی محتوایی برای شما بفرستد که با مایکروسافت ورد نوشته شده و روی آن کامنت گذاشته شده باشد، باز کردنش در لیبره آفیس فایل را دچار اشکال می‌کند. با این حال نواقص و باگ‌ها به‌صورت دوره‌ای در لیبره آفیس در حال رفع است.

 
با این روش دیگر نیازی ندارم کیبوردِ مایکروسافت را اجباراً بپذیرم. دیگر هم نیازی به نسخه‌های پیشنهادی مهندسان ندارم. برای افرادی مثلِ من که به کیبوردِ Traylayout عادت کرده‌اند، گمان می‌کنم راهی که رفته‌ام پیشنهاد و تجربهٔ خوبی باشد.
فرمول ساده است: تری لی اوت را حفظ کن، با جایِ مایکروسافت آفیس از لیبره‌آفیس استفاده کن.
 
مطالبِ مفیدِ دیگر:
– دربارهٔ رسم‌الخط فارسی و تری لی اوت / نوشتهٔ فهیمه شانه
– سه قانون برای نوشتن در کامپیوتر و وب / رضا شکراللهی
– معرفی بیشتر نرم‌افزار لیبره آفیس
 
یا اگر تری لی اوت را دوست ندارید:
– کیبورد فارسی برای ویندوز / محمد حنیف کمال
 

تکمله: دقایقی قبل (حدود ساعتِ ۲۱ روزِ ۲۵ مرداد ۱۳۹۴) ویندوز 8 را به ویندوز 10 ارتقاء دادم. در زمانی که روندِ ارتقاء طی می‌شد مدام نگرانِ عمل نکردنِ تری‌لی‌اوت در ویندوزِ 10 بودم. اما حالا از ویندوزِ 10، با همراهی تری‌لی‌اوت با شما صحبت می‌کنم. برای آنکه بتوانید همزمان تری‌لی‌آوت را سرپا و باز نگه دارید و توأمان در ویندوز و مرورگر و… فارسی و انگلیسی تایپ کنید، فقط کافی‌ست به جای یک بار، دو بار (بعضاً سه بار) تری لی اوت را باز کنید.
تا جایی که من -به‌عنوانِ یک کاربر- می‌فهمم، ویندوز 8 و 10 چندان تفاوت ماهوی با ویندوز 7 ندارند. کمی ظاهر تفاوت دارد. در ویندوزِ 7 شما تنظیم می‌کنید که تری‌لی‌آوت با پیروی از ساختارِ ویندوز XP اجرا شود. در 8 و 10 هم همین کار لازم است، اما باید دنبالِ گزینهٔ مناسبی بگردید (منظور سرویس‌پک‌های مختلفی که فهرست شده) تا تری‌لی‌آوت درست اجرا شود. یک نکتهٔ ظریف وجود دارد و آن اینکه در ویندوزهای 64بیتی 8 و 10، قبل از اجرا و نصبِ برخی برنامه‌ها (از جمله تری‌لی‌آوت) یک سؤال امنیتی پیش‌فرض پرسیده می‌شود که با فشردنِ یک کلید همه چیز حل می‌شود. امکانِ حذفِ این پیغام امنیتی وجود دارد اما بهتر است برای حفظِ امنیتِ کلِ ویندوز، دست به آن نزد. بنابراین ما چند امکان را از دست داده‌ایم اما تری‌لی‌آوت هنوز زنده است. 1. نمی‌توان تری‌لی‌آوت را در استارت‌آپ قرار داد تا خودش به محضِ بالا آمدن سیستم اجرا شود. 2. گاه اجرا باید سه بار یا دو بار صورت بگیرد تا بتوان ویندوز را گول زد.

تکملۀ دو: کیبورد فارسی در ویندوز، مک، اندروید و آیفون

۲۵ فروردین ۱۳۹۶: خوشبختانه مدتی پیش نسخۀ ارتقایافته‌ای از تری لی اوت برای ویندوز ارائه شد. همچنین نسخۀ مشابهی برای مک ارائه شد. برای بیشتر دانلود این نسخه‌ها + کیبوردهای فارسی برای ویندوز، مک، آیفون و اندروید به مطلب تازۀ وبلاگ رجوع کنید.