با این کتاب، تاکنون سه اثر مستقل از حسام الدین مطهری [در حوزهٔ کتاب] منتشر شده است. «حاشیه بر کتاب»، «راهنمای کتاب» و «مزمزۀ کلمات». خودش آن را ادامۀ کتابِ «حاشیه بر کتاب» میداند. مجموعه یادداشتهایی که بیشتر به بیان دغدغه در حوزۀ کتاب و کتابخوانی و نشر ایدههایی غیرکلیشهها میپردازد و با انتقاد از طرح و برنامههای تکراری و یکنواخت دولتی و غیردولتی در عرصۀ کتاب، علاوه بر تلنگر به مسئولین، اوضاع ناراحت کنندۀ این حوزه را هم نشان میدهد. البته فقط انتقاد نمیکند و راهکارهایی نو و خلاقانه ارائه میکند.
«مزمزۀ کلمات» بیشتر از اینکه بخواهد مسئولین یا سیاستهای غلط دولتی و غیردولتی را هدف قرار بدهد به آداب کتاب و کتابخوانی میپردازد. از اینکه «یک کتاب خوب چیست؟» و «یک کتابخوان خوب کیست؟» شروع میکند تا اینکه «کی و کجا باید کتاب خواند؟» و «چطور باید کتاب خرید؟» و «از یک کتاب لذت برد» البته در این میان باز هم روندهای تکراری و کسلکنندۀ این حوزه را نادیده نمیگیرد و هر طور که هست سعی میکند به روند معیوب ممیزی، سیرهای مطالعاتی سفارشی و برنامههای بیخاصیت نقد کتاب یا برگزاری مسابقات کتابخوانی تلنگری بزند اما آنطور که پیداست چشمش از دستگاههای دولتی و غیر دولتی آب نمیخورد و با همراه کردن خوانندۀ خود، در هر سطحی که هست، سعی میکند مخاطبانش را با تجربیات چندین سالۀ خودش در این حوزه آشنا کند تا حداقل آنها بهتر کتاب بخوانند.
این یادداشتها از دوران کودکی نگارنده شروع میشود، دورانی که گذشته است و دیگر قابل جبران نیست و تنها میتواند با خیال غوطهور شدن در ارواح کاغذی متحرک، افسوس کودکی بدون کتابش را بخورد و مخاطبش را فعالانه به حرکت وا میدارد تا کتاب بخواند. او مخاطبش را تشویق نمیکند تا دنبالکنندۀ هر کتابی باشد و میگوید باید کتابی را خواند که انسان را بارور کند. حال میخواهد کتابِ یک نویسندۀ مذهبی باشد یا یک یهودی یا لامذهب.
«کتاب خوب کتابیست که آدمیزاد را بارور کند، به بیان دیگر، کتابی که ذهن، تخیل، اراده و تفکر آدمیزاد را به حرکت وادارد، کتاب خوب است. گاه یک کتاب کودکانه، مثلا شازده کوچولو، چنین قدرتی دارد و گاه کتابی بزرگ سالانه و عمیق میتواند نطفۀ حرکت، تحول خواهی و جهش فکری و جسمی را در ذهن مخاطبش بکارد، این یعنی کتاب خوب.[1]»
هم خود کتاب و هم نوشتههایش میخواهد خارج از هرگونه کلیشه عمل کند و خوانندگانش را دعوت میکند تا خارج از مسابقات کتابخوانیِ تکراری و جلسات نقد خستهکننده دست به ابتکار و نوآوری بزنند و پیشنهادهایی در این زمینه میدهد.
در یادداشتی دیگر، کتاب را به عنوان رسانهای با تاثیرگذاری عمیق بررسی میکند که به مخاطبش فرصت درگیری زیادی میدهد تا تمام تصوراتش را خودش بسازد و تصویر کند و اجازه نمیدهد که تصورات خوانندهاش با جذابیتهای دیداری و شنیداری مخلوط شود.
«مهمترین درگیری با کتاب درگیری ذهنی و تخیل است. کتاب این امکان را فراهم میکند تا مخاطب خود را در محل روایت تصور کند. خود مخاطب است که آن محل را در ذهن میسازد. چهرۀ شخصیتها زاییدۀ تخیل مخاطب است و چه بسیار کتابهایی که در مخاطبانشان حس همذات پنداری را برانگیختهاند. درگیر شدن با دنیای کلمات به مراتب از درگیر شدن با دنیای تصاویر جدیتر و عمیقتر است. از این روست که میگویم کتاب بیش از فیلم فرصت چند زیستی را فراهم میآورد.[2]»
در قسمتی نیز با کتابفروشان به صحبت مینشیند تا از این طریق هم به فروشندگان کتاب و هم به کتابخوانان کمک کرده باشد. میگوید یک کتابفروشی خوب باید بر خیابان اصلی باشد؛ کتابفروش باید کتابخوان باشد باید قفسهاش جور باشد تا بتواند مشتریاش را تور کند باید بتواند با هزینهای کم ظاهری جذاب و زیبا برای محل فروشش ایجاد کند و از هر تلاشی برای پاتوق شدن دریغ نکند والا بازارش کساد است، کساد…
در آخر هم اصلیترین مشکل کتابخوانی در ایران را انگیزه میداند و میگوید تا انگیزهای نباشد کتابخوانی رواج پیدا نمیکند. این کلیدیترین نکتهای است که باید بدانیم وگرنه نه تنبلی، نه کمبود وقت، نه هزینۀ زیاد، هیچکدامشان دلیلی برای کتابنخوانی ما نیست؛ اگر کتاب و کتابخوانی برای ما مهم شود از پولمان میزنیم، از وقتمان میزنیم تا کتابخوان شویم مثل هزاران موجی که در کشور ما وجود دارد از دورههای زبانآموزی گرفته تا کلاسهای پرورش اندام یا هزار چیز دیگر که ملت ما برایش هم پول دارند، هم وقت دارند و هم حوصله.
نکتۀ قابل تامل در آثار این نویسنده مخصوصا «مزمزۀ کلمات» این است که ضمن انتقال آموزههایی در امر کتاب و کتابخوانی، سعی کرده نمودار تمام نکات آموزندۀ خود نیز باشد یعنی این کتاب علاوه بر اینکه میگوید کتاب خوب باید بارور کننده باشد، خوش نیز سعی میکند مخاطبش را بارور کند و فقط شعار نمیدهد یا آنجا که کتاب دربارۀ ویراستاری یا ظاهر کتاب صحبت میکند، خواننده حساسیت و دقت نگارنده را در ویراستاری و ظاهر خود این کتاب را کاملا درک میکند. تمایز «مزمزۀ کلمات» با سایر کتب حوزۀ کتاب و کتابخوانی این است که حین انتقال نکات به نوعی آموزش نیز میدهد و نمونۀ عینی آموزههای خود است.
[1] مزمزۀ کلمات صفحه 15
[2] مزمزۀ کلمات صفحه 40
